عێراق بەرەو هەڵبژاردن؛ بایکۆتی سەدر و هیوای گۆڕانکاری

 

 

بانگەوازەکەی سەدر، فراوانتر بوو، لەگەڵ دەستپێکردنی بانگەشە لە 3ـی ئۆکتۆبەر لە ناوچەی سەدری بەغدا رێگری لە هەڵواسینی پۆستەر و فلێکسەکان کرا. لە رۆژهەڵاتی شارەکە، ناوچەکە پێگەی سەرەکیی رەوتەکەیە، دیمەنێک لە خولەکانی رابردووی هەڵبژاردندا، تەنانەت لە هەستیارترین دۆخەکانیشدا، نەبینراوە.

 

دوور لە بایکۆتی سەدر بۆ هەڵبژاردن، هێزە سیاسییە شیعەکانی رکابەری ئەو رەوتە کە بەشێکیان لەنێو چوارچێوەی هاوئاهەنگی کۆبوونەتەوە، هەوڵ دەدەن سەرنجی دەنگدەران رابکێشن و ئەو بۆشاییە پڕبکەنەوە بەهۆی ئامادەنەبوونی سەدرییەکانەوە دروست دەبێت. ئەوە لە کاتێکدایە هەڵبژاردنی پێشوو بەهۆی بێزاری بەشێکی زۆری خەڵک کە بە "زۆرینەی بێدەنگ" ناسراون، رێژەی بەشداریی زۆر کەم بوو، مشتومڕێکی زۆری لەبارەی رەوایی ئەنجامەکانەوە دروستکرد.

 

 

ئەم هەڵبژاردنە، گرنگییەکی تایبەتی هەیە، نەک تەنیا لەسەر ئاستی نێوخۆیی، بەڵکو لە چوارچێوەی ناوچەیەکی پڕ لە ئاڵۆزی و گرژیی جیۆسیاسیشدا، بەشێکیشی عێراق بێ ئەوەی خۆی بیەوێت کەوتووەتە نێوی، هۆکارەکەشی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە بەرژەوەندیی وڵاتانی ناوچەکە و جیهانیش لە عێراق کۆبووەتەوە، پرۆسەی هەڵبژاردن لە مافێکی دەستووری زیاترە و بووەتە ئامرازێک بۆ یەکلاکردنەوەی هەڵوێستە سیاسییەکان لە عێراقدا، شێوازی مامەڵەی عێراق لەگەڵ دۆسیە هەستیارەکانی ناوچەکەدا جێگەی سەرنجە، بەتایبەتیش پرسی ئەو گرووپە چەکدارانەی زۆرجار بە هەژموون و دەست و پێوەندی وڵاتانەوە دەبەسترێنەوە.

 

لە ئەگەری ئەوەی هەڵبژاردن نەتوانێت دەسەڵاتێکی سیاسیی بەهێز یان نوێنەرایەتییەکی هاوسەنگ بەرهەم بهێنێت، لایەنە سیاسییەکان ترسیان لەوە هەیە گرووپە چەکدارەکان ئەم بۆشاییە بۆ فراوانکردنی هەژموونی خۆیان بقۆزنەوە، ئەمەش جارێکی دیکە عێراق دەباتەوە قۆناخی لاوازبوونی سەروەری و دەسەڵاتی گرووپە چەکدارەکان.

 

لایەنە سیاسییەکان پێش بانگەشە و لەکاتی بانگەشەشدا، هۆشدارییان دا 'دواخستن یان هەڵوەشاندنەوەی' هەڵبژاردن دەرگە بۆ دروستبوونی بۆشایی دەستووری بکاتەوە، ئەگەری پشێوی سیاسی و ئەمنی زیاتر بکات، بەڵام ئەو سیناریۆیە تا رادەیەک زۆر دوورکەوتووەتەوە، چونکە دوو هەفتەیە بانگەشە بەردەوامە و 20 رۆژی دیکەش ماوە بۆ دەنگدانی خەڵک. سەرەڕای هەندێک رووداو و کوژرانی بەربژێرێک بەڵام وا دەردەکەوێت عێراق بچێتە نێو هەڵبژاردنەکە و خەڵک نوێنەرانی داهاتوو و حکومەت دیاری بکەن.

 

نووری مالیکی، سەرۆکی هاوپەیمانیی دەوڵەتی یاسا و سەرۆکوەزیرانی پێشووتری عێراق رایگەیاند:' 'بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن لە کاتی خۆیدا پێویستییەکی نیشتمانییە بۆ پاراستنی سەقامگیری و رێڕەوی دیموکراسی لە وڵاتدا، هۆشداریی دا لە دەرهاویشتە "مەترسیدارەکان"ـی دواخستن یان بەڕێوەنەچوونی هەڵبژاردن. مالیکی دەڵێ: "سندووقەکانی دەنگدان تاکە دڵنیایی رێگرییە لە گەڕانەوەی دیکتاتۆری، تائیفی و پەراوێزخستن".

 

رۆژی 16ـی مانگ، محەممەد شیاع سوودانى، سەرۆکى هاوپەیمانیی ئاوەدانکردنەوە و گەشەپێدان لە چوارچێوەی بانگەشەی هەڵبژاردن لە پارێزگای بابل، بەهەمان شێوە باسی دۆخێکی هاوشێوەی کرد و رایگەیاند، "بایکۆتى هەڵبژاردن رێگە بۆ گەندەڵکاران و شکستخواردووان دەکاتەوە." نەیشاردەوە  هەوڵ هەبووە بۆ تێکدان و شێواندنى راى گشتى لەبارەى کارى حکومەتەوە، "بەڵام بەردەوام بووین."

 

سەرۆکى هاوپەیمانیى ئاوەدانکردنەوە و گەشەپێدان دەڵێ: "لە سایەى دۆخى ئاڵۆزى ناوچەکە ئەوەندەى نەمابوو عێراق رابکێشرێت بۆ ناو چاڵى ململانێ و جەنگ، بەڵام پارێزگاریمان لە ھەڵوێستی عێراق کرد، بەداخەوە پێشتر گیرۆدەى نەبوونى تێڕوانینێکى روون بووین کە رێگە بۆ عێراق و عێراقییەکان بکاتەوە".

 

 

پرسی "چەکی دەرەوەی دەسەڵاتی دەوڵەت" و هەڵوەشاندنەوەی گرووپی چەکدار، یەکێکە لە دیارترین خاڵە ناکۆکەکانی نێوان موقتەدا سەدر و کوتلە سیاسییەکان، بەتایبەتی لایەنە شیعەکان. سەدر، هەمیشە جەختی لەسەر ئەوە دەکردەوە چەک تەنیا بە دەستی دەوڵەتەوە بێ، لەگەڵ بەهێزکردنی دامەزراوە ئەمنییەکانی وەک سوپا و پۆلیس، داوای سەربەخۆیی بڕیاری عێراق و رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵیی کردووە.

 

سەرەڕای ئەوەی ئەم داواکارییانە پشتیوانییەکی بەرفراوانیان هەیە، بەڵام جێبەجێکردنیان رووبەڕووی راستییەکی ئاڵۆز دەبێتەوە، حکومەتی عێراق پێیوایە مامەڵەکردن لەگەڵ دۆسیەی چەکی دەرەوەی دەوڵەت پێویستی بە هاوسەنگییەکی ورد هەیە، چونکە بابەتێکی هەستیاری ئەمنی و سیاسییە. گرووپە چەکدارەکان، بە جیاوازیی ویستیانەوە، خاوەنی هەژموونێکی سەربازی و سیاسیی وان تێپەڕاندنیان ئاسان نییە و هەڵوەشاندنەوەیان بەبێ جێگرەوەی روون، رەنگە ببێتە هۆی دروستبوونی بۆشاییەک هەڕەشە لە سەقامگیری بکات.

 

 

هەڵوێستی سەدر تەنیا کشانەوە نییە لە پرۆسەی هەڵبژاردن، بەڵکو دەرخەری بنبەستبوونی ئاسۆی سیاسی و نەمانی متمانەیە بە ئەگەری چاکسازی لەنێو سیستمی سیاسی لە عێراق، بەڵام ئەوانەی ئێستا رکابەری دەکەن، لەسەروویانەوە محەممەد شیاع سوودانی، دەڵێن "بەشداری کارای خەڵک" دۆخەکە بەمشێوەیە ناهێڵێتەوە کە سەدر لەبارەیەوە بێهیوا بووە.

 

هەڵوێستی موقتەدا سەدر لە بایکۆتکردنی هەڵبژاردن رەنگدانەوەی ئەو بڕوایەیە جێبەجێکردنی پڕۆژە چاکسازییەکەی لە سایەی سیستمی سیاسیی ئێستادا سەختە، سەدر پێیوایە مانەوەی گەندەڵکاران کە لەلایەن سەرکردە و کوتلە سیاسییە باڵادەستەکانەوە پشتیوانی دەکرێن، رێگرێکی سەرەکییە لەبەردەم هەر چاکسازییەکی راستەقینەدا.

 

سەدر بەمەش نەوەستا، رۆژی 13ـی مانگ، بە مۆر و واژۆ و دەستنووسی خۆی، هەڵوێستی ئاشکرای لەبارەی 78 ئەندامی رەوتەکەی کە لە لیستی لایەنە سیاسییەکانی دیکە خۆیان بەربژێر کردووە، رایگەیاند: لە ئال سەدر یاخی بوون و دەنگیان پێمەدەن. 

 

موقتەدا سەدر بەم چەند دێڕە هەڵوێستی خۆی خستەڕوو: "ئەم جۆرە کەسانە هەوڵ دەدەن نیشتمان و مەزهەبە پیرۆزەکەش لاواز بکەن و دژایەتیی پرۆژەی چاکسازیی دەکەن. دەیانەوێت بە هاوپەیمانیکردنیان لەگەڵ بەشێک لە کوتلە گەندەڵەکان، پرۆژەی گەندەڵی بەهێز کە هیچ خەمێکیان نییە جگە لە بەدەستهێنانی پارە و دەسەڵات. گەل و نیشتمانیان بەجێهێشتووە کە بەدەست نەهامەتییەکانی هەژاری و مەترسییە ئەمنییەکانەوە دەناڵێنن. کەواتە، دەبێ بایکۆتیان بکەن، چونکە ئەوان یاخی بوونیان لە ئێمە، ئالی سەدر، راگەیاندووە. ئەمەش تەنیا لەبەر رق و کینیانە بۆ چاکسازی و نیشتمانە بریندارەکە." 

 

بایکۆتی رەوتی سەدر وەکو گورزێک دادەنرێت بۆ هەڵبژاردن بەهۆی ئەو قورساییە جەماوەرییەی رەوتەکە هەیەتی. ئامادەنەبوونی ئەم کوتلە دەنگدەرە نەک تەنیا کاریگەریی لەسەر ئەنجامەکان دەبێت، بەڵکو بەشێک لەو کەسانەی دوودڵن، هاندەدات بۆ ئەوەی دەنگ نەدەن.

 

رۆژی 11-10-2025 حەیدەر عەبادی سەرۆکوەزیرانی پێشووتری عێراق و سەرۆکی هاوپەیمانی نەسر لە هەڤپەیڤینێکدا لەگەڵ رووداو  لەبارەی رووخساری نوێ و گۆڕانکاری  رایگەیاند :" من هیواخوازم رووخسارە نوێیەکان سەربکەون، بەڵام ئەوە بەس نییە. رووخسارە گەنجە نوێیەکان پێویستە بەرنامەی نوێیان هەبێت، بەڵام تاوەکو ئێستا من نابینم حیزبەکانی پێشوو پاشەکشە بکەن، ئەم پێشبینییە رەنگە بەهۆی لاوازی بەشداریی هەڵبژاردنەوە بێت.

 

 

هۆشداری لە دۆخی عێراق چەند رۆژێک دوای رووداوی کوشتنی سەفا حوسێن یاسین مەشهەدانی، ناسراو بە (سەفا ئەلحیجازی)، ئەندامی ئەنجوومەنی پارێزگای بەغدا و بەربژێری هەڵبژاردنی پەرلەمانی هات. مەشهەدانی بەهۆی تەقینەوەی بۆمبێکی لکێنراو بە ئۆتۆمبێلەکەیەوە لە قەزای تارمییە لە باکووری بەغدا، گیانی لەدەستدا. ئەو بەربژێری هاوپەیمانی سیادە بوو کە خەمیس خەنجەر سەرۆکایەتیی دەکات. 

 

بەگوێرەی فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنەکانی بەغدا، تەقینەوەکە بووە هۆی گیانلەدەستدانی مەشهەدانی و برینداربوونی چوار کەسی دیکە. سەرۆکوەزیرانی عێراق، فەرمانی پێکهێنانی لیژنەیەکی باڵای لێکۆڵینەوەی بۆ ئاشکراکردنی وردەکاریی رووداوەکە دەرکرد.

 

کوژرانی سەفا مەشهەدانی شەپۆلێکی سەرکۆنەکردنی سیاسیی بەدوای خۆیدا هێنا، مەحموود مەشهەدانی، سەرۆکی پەرلەمانی عێراق، رووداوەکەی بە "کردەوەیەکی تیرۆریستیی ترسنۆکانە" ناوبرد و داوای لێکۆڵینەوەی بەپەلەی کرد، هۆشدارییدا کە دووبارەبوونەوەی ئەم رووداوانە "زەنگی مەترسی لە ئاسایشی بەغدا لێدەدات".