ناوەندێکی ئەمریکی: گرووپی چەکدار و کەمبوونەوەی ئازادی هەڕەشەن لەسەر عێراق

 

ئەو ناوەندە، بنکەی سەرەکی لە ئەمریکایە و پشتگیری دارایی لە دامەزراوەی (CRAF) سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان وەردەگرێت.

 

 

دوای زیاتر لە دوو دەیە لە گۆڕانکاریی بەردەوام، عێراق هێشتا لە هەوڵی دۆزینەوەی رێگەیەکدایە بۆ سەقامگیریی سیاسی و کۆمەڵایەتی، سیستمی سیاسیی عێراق، لەسەر بنەمای 'پشکپشکێنە' نەتەوەیی دامەزراوە، وایکردووە دەسەڵات لە دەستی چەند لایەنێکی دیاریکراودا کۆببێتەوە و زۆرینەی خەڵک هەست بە پەراوێزخستن بکەن، لە چەند ساڵی رابردوودا، بەتایبەتی دوای خۆپێشاندانەکانی تشرینی 2019 کە داواکارییەکانی خەڵک بۆ چاکسازی و نەهێشتنی گەندەڵی گەیشتنە لووتکە، پێشبینی دەکرا حکومەت و لایەنە سیاسییەکان بە جیدی وەڵامی ئەم داواکارییانە بدەنەوە، بەڵام بەپێی راپۆرتەکە لەجیاتی وەڵامی داوای خەڵک لەوکاتەوە کۆنتڕۆڵیان بەسەر ویست و ئازادی و داوای خەڵک تووندتر کردووە، جگە لەوەی هەوڵی تووندوتۆڵکردنی ریزەکانیان و بەهێزکردنی هەژموونیان دەکەن.

 

لە شیکردنەوەکەدا هاتووە: "ئەم کۆنترۆڵکردنە لە رێگەی سەرکوتکردنی ناڕازییان، سنووردارکردنی ئازادییەکان و دەستکاریکردنی یاساکانەوە دەکرێت، هەموویان کاریگەریی راستەوخۆیان لەسەر پرۆسەی هەڵبژاردنەکان و ئاییندەی دیموکراسیی عێراق هەیە.'' بەپێی راپۆرتەکە، "زۆرینەی خەڵک هیوایان بەوە مابوو لە رێگەی خۆپێشاندان و داواکارییەکانیانەوە گۆڕانکارییەک دروست ببێت، بەڵام سەرکردەکان جیاتی ئەوە هەوڵیاندا دەسەڵاتی خۆیان پتەوتر بکەن." ئەمەش وای کردووە پرۆسەی سیاسی لە جیاتی گەشەکردن، پاشەکشە بکات و هەڕەشەی جیدی لەسەر دیموکراسیی تازەپێگەیشتووی عێراق دروست بکات.

 

 

لە شەش ساڵی رابردوودا تەنیا یەک خۆپێشاندانی فراوان لە 2019 هەبوو، گەنجان و ئەوانەی داوای چاکسازییان دەکرد، ئەو خۆپێشاندانە دوای زیاتر لە 70 رۆژ نەما، دوای ئەوە هەڵبژاردن کرا و هەڵبژاردنی هەفتەی داهاتووش دەبێتە دووەم هەڵبژاردن دوای ئەو خۆپێشاندانانە، لە راپۆرتەکەدا ئاماژە بە زیادبوونی بەرچاوی رووداوەکانی سەرکوتکردن دەکات لەلایەن حیزب و گرووپەکان دەکات و نووسیویەتی:"ئەم سەرکوتکردنانە زۆرکات دژی چالاکڤانان، رۆژنامەڤان، هەر کەسێکە کە رەخنە لە حیزب و گرووپەکان دەگرێت یان داوای گۆڕانکاری دەکات. بەپێی راپۆرتەکە، "دەستگیرکردنی بە کۆمەڵ، هەڵکوتانە سەر شوێنان بەبێ مۆڵەت و زۆرەملێ لە پرسی دیاریکراودا بووەتە دیاردەیەکی باو."

 

لە راپۆرتەکەدا هاتووە: "یاسا نوێیەکان و هەوڵی گرووپ و حیزبەکان لە عێراق بۆ کۆنترۆڵکردنی سۆشیال میدیا و راگەیاندن، ئازادیی رادەربڕینی خەڵک بە شێوەیەکی بەرچاو سنووردار کراوە. "ئەو یاسایانەی بۆ پاراستنی کۆمەڵگە دانراون، زۆرکات بۆ کپکردنی دەنگی ناڕازییان بەکار دەهێنرێن."

 

راپۆرتەکە نموونە بە دەستگیرکردنی چەندین چالاکڤان و دەنگی ناڕازی دێنێتەوە و دەڵێت:" بەشێكیان چارەنووسیان نادیارە.''  

 

هەر لە راپۆرتەکەدا باسی کۆنترۆڵی حیزبە دەسەڵاتدارەکان بەسەر دامودەزگاکانی دەوڵەتدا دەکات و نووسیویەتی:" حیزبە سیاسییە باڵادەستەکان لە عێراق هەوڵ دەدەن کۆنترۆڵی خۆیان بەسەر دامودەزگاکانی دەوڵەت، سەرچاوەکانی وزە و ئابووریدا تووندوتۆڵ بکەن .''

 

بەگوێرەی راپۆرتەکە، دەستوەردان هەیە لە کاری کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق و دامودەزگاکانی دیکە، هەروەها دەستوەردان لە دەرئەنجامەکانی هەڵبژاردن بە قازانجی خۆیان بووەتە شتێکی ئاسایی.'' هاوکات باس لە کەمبوونەوەی میدیای بێلایەن لە عێراق دەکات.

 

عێراق وەکو وڵاتێکی خاوەن نەوت و گاز داهاتی مانگانەی ملیاران دۆلارە، بەڵام بەپێی راپۆرتەکە حیزبەکان لە رێگەی کۆمپانیا و بازرگانە نزیکەکانیانەوە قۆرخکاریی ئابووری دەکەن، ئەمەش سەرچاوە داراییەکانیان زیاتر دەکات و دەسەڵاتی سیاسییان بەهێزتر دەکات، بەتایبەتی لە کاتی هەڵبژاردنەکاندا

 

 

لەوەتەی بانگەشە دەستیپێکردووە چەندین ناوەند باس لە کەمیی ژمارەی بەشداری خەڵک دەکەن، دوایینیان ناوەندی عێراقی بۆ هەڵبژاردن پێشبینی کردووە بەشداری خەڵک لە هەڵبژاردندا بگاتە ٪35، لە راپۆرتەکەی ACLED هاتووە: "سەرکوتکردنی بەردەوام کاریگەریی نەرێنی لەسەر هەڵبژاردنەکانی 2025 دەبێت و رەنگە دەرئەنجامەکانی بەتەواوی بگۆڕێت.''

 

بەگوێرەی راپۆرتەکە، "ترس لە سەرکوتکردن، بێهیوابوون لە گۆڕانکاری و نەبوونی متمانە بە پرۆسەی هەڵبژاردن، دەبێتەهۆی کەمبوونەوەی رێژەی بەشداریی خەڵک لە هەڵبژاردنەکاندا. "چونکە کاتێک خەڵک هەست دەکەن دەنگەکانیان گرنگ نییە، یان هەڕەشەیان لێ دەکرێت، ئەوا بەشداری ناکەن.

 

لاوازبوونی ئۆپۆزیسیۆن تەوەرێکی دیکەی راپۆرتەکەیە و تێیدا هاتووە،  "حیزبە دەسەڵاتدارەکان بە سەرکوتکردنی بەربژێردو حیزبە نوێیەکان، ئۆپۆزیسیۆن لاواز دەکەن و رێگە نادەن هێزێکی بەهێز سەرهەڵبدات بتوانێت رکابەرییەکی جیدی بکات لەرێگەی هەڵبژاردندا .

 

لە راپۆرتەکەدا کڕینی دەنگی خەڵک پێش هەڵبژاردن وەکو خاڵێکی زەق و نیگەرانکەری پێش هەڵبژاردن باسکراوە و دەڵێت: "دەستکاریکردنی لیستی دەنگدەران، ئەنجامەکان یان تەنانەت کڕینی دەنگ نیشانەن لە دۆخی پێش هەڵبژاردن.

 

 

گرووپە چەکدارەکان لەو هەڵبژاردنەدا بە زیاتر لە 2 هەزار بەربژێر بە 20 لیستی جیاواز چوونەتە نێو پرۆسەی سیاسی، راپۆرتەکە ئاماژە بە رۆڵی مەترسیداری میلیشیاکان و گرووپە چەکدارەکان دەکات کە لە دەرەوەی کۆنترۆڵی دەوڵەت کار دەکەن و دەستێوەردان لە کاروباری سیاسیدا دەکەن، باس لەوە دەکات: "ئەم گرووپانە لە زۆر ناوچەدا هەژموونی خۆیان دەسەپێنن و دەستوەردان لە کاروباری سیاسی و کۆمەڵایەتیدا دەکەن، بەتایبەتی لە ناوچەکانی ژێر کۆنترۆڵیان، هاوکات هەڕەشە و تۆقاندنی بەربژێر و چالاکڤانەکان لەلایەن ئەم گرووپانەوە دەکرێت، ژینگەیەکی نادڵنیا بۆ هەڵبژاردنەکان دروست دەکات و کاریگەریی نەرێنی لەسەر بێلایەنیی پرۆسەکە دادەنێت.

 

ناوەندەکە هەمواری یاسای هەڵبژاردن و پشتبەستن بە سانتلیگۆ لە "بەرژەوەندی حیزبە گەورەکان" دادەنێت و دەڵێت :"گۆڕانکارییەکانی یاسای هەڵبژاردن وای کردووە دەنگدان و پرۆسەی هەڵبژاردن زیاتر لە قازانجی حیزبە گەورەکاندا بێت."

 

شێوەی هەموارەکەش وا لێکدەداتەوە لەلایەن حیزبە دەسەڵاتدارەکانەوە دەستکاری کراون بۆ ئەوەی دڵنیابن لە مانەوەیان لە دەسەڵاتدا و سنوورێک بۆ گەشەی هێزە نوێیەکان دابنێن"ئەم گۆڕانکارییانە کاریگەریی نەرێنییان لەسەر بەربژێرانی سەربەخۆ و حیزبە بچووکەکان دەبێت و دەرفەتی سەرکەوتنیان کەم دەکاتەوە، بەتایبەتی کاتێک پێویستە دەنگێکی زۆر کۆ بکەنەوە بۆ سەرکەوتن."

 

ACLED ئەو دۆخەی عێراق بە وێنەیەکی نادڵنیا و مەترسیدار لە دۆخی سیاسیی عێراقدا پێشان دەدات و دەڵێت: "سەرکوتکردنی بەردەوام، کۆنترۆڵ و تووندوتۆڵی حیزبە و گرووپەکان و لاوازکردنی دامودەزگا دیموکراسییەکان هەڕەشەیەکی گەورەن لەسەر ئاییندەی عێراق و پرۆسەی دیموکراسی، بۆیە هەڵبژاردنەکانی 2025 لە ژێر سێبەری ئەم دۆخەدا رووبەڕووی کۆسپ و کێشەی زۆر دەبنەوە، لەوانە کەمبوونەوەی بەشداریی خەڵک،نەبوونی متمانە بە ئەنجامەکان. 

هۆشداریدەدات :"ئەگەر ئەم دۆخە بەردەوام بێت، عێراق رووبەڕووی ناسەقامگیریی زیاتر و گەڕانەوە بۆ دەسەڵاتی تاکڕۆیی .

 

هەر لەو راپۆرتەدا چەند خاڵێک پێشنیازکراوە بۆ رزگارکردنی عێراق لەو دۆخە لەوانە :"راگرتنی سەرکوتکردن و رێزگرتن لە مافەکانی مرۆڤ،حکومەت و لایەنە ئەمنییەکان دەبێت دەستبەجێ دەست لە سەرکوتکردنی خۆپێشاندەران، چالاکڤانان و رۆژنامەڤان هەڵبگرن، پێویستە رێز لە مافی ئازادیی رادەربڕین و کۆبوونەوەی ئاشتییانە بگیرێت، چونکە ئەم مافانە بنەمای هەر کۆمەڵگەیەکی دیموکراسین."

 

هەروەها پێشنیازی کراوە :پێویستە رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان و وڵاتانی هاوپەیمانی عێراق چاودێرییەکی چڕی پرۆسەی هەڵبژاردنەکانی 2025 بکەن بۆ رێگریکردن لە دەستێوەردان، پشتیوانی لە کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان دەزگە دادوەرییەکان بکرێت بۆ ئەوەی سەربەخۆیی تەواویان هەبێت."

 

جگە لەوانەش لە راپۆرتەکەدا پێشنیازکراوە پێویستە یاساکانی هەڵبژاردن بە شێوەیەک هەموار بکرێنەوە دەرفەتی یەکسان بۆ هەموو بەربژێر و حیزبەکان بڕەخسێنێت، بەتایایبەتی بەربژێرانی سەربەخۆ.''

 

کۆنترۆڵکردنی میلیشیاکان و سەپاندنی یاسا خاڵێکی دیکەیە و ناوەندەکە وەکو پێشنیاز باسی کردووە و دەڵێت :" پێویستە حکومەت هەوڵی جیدی بدات بۆ کۆنترۆڵکردنی گرووپە چەکدارەکان و سەپاندنی یاسا لەسەر هەموو لایەک، چونکە بوونی ئەم گرووپانە هەڕەشە لە ئاسایش و سەقامگیریی وڵاتەکە دەکات.

 

راپۆرتەکە ئاماژە بە مەترسییەکانی سەر پرۆسەی دیموکراسی لە عیراق دەکات و دەڵێت:" سەرکوتکردن و کۆنترۆڵی حیزبی، ئەگەر بەردەوام بێت، ئایندەیەکی نادیار بۆ عێراق دروست دەکات و دەتوانێت ببێتە هۆی ناسەقامگیریی درێژخایەن. چارەنووسی دیموکراسی لە عێراقدا پەیوەستە بە توانای وڵاتەکە بۆ رێزگرتن لە ماف و ئازادییەکانی خەڵک و دابینکردنی هەڵبژاردنێکی دادپەروەرانە و بێلایەن."