بانگەشە لە 24 کاژێردا؛ مالیکی باسی دابەشبوونی عێراق و خەمیس خەنجەر هەڕەشە لە گرووپە چەکدارەکان دەکات

 

 لەگەڵ نزیکبوونەوەی هەڵبژاردن، بانگەشەکان چڕتر و قسەی سەرۆک لیست و هاوپەیمانێتییەکانیش تووندتر دەبن.

 

نووری مالیکی باس لە ' پڕۆژەی دابەشکردنی عێراق بۆ سێ دەوڵەت' دەکات و خەمیس خەنجەریش داوای 'دەرکردنی گرووپە چەکدارەکان' لە نەینەوا دەکات؛ سەدر بەردەوامە لە ناڕەزایەتی و سەرکۆنەی هەڵبژاردن و بایکۆتکردنی، لەنێو قسەی سەرکردەکان و بەرپرسانی حیزبەکانیش، هەفتەی داهاتوو دەنگی خەڵک یەکلاکەرەوە دەبێ بۆ سەنگ و بەهای لایەنەکان.

 

 

هەرچەندە عێراق لە چەندین بۆنەدا لەرێگەی سەرۆکوەزیران و وەزیری دەرەوە ئاماژەی بەوە کردووە، عێراق دوورە لە رووداوەکانی ناوچەکە و ئەو ئاڵۆزییەی هەیە، بەڵام سەرکردەکانی عێراق لەگەڵ گوتارەکانیاندا دۆخی ئەو ناوچەیە وەکو ئاڵنگارییەکی بەردەم عێراق دادەنێن.

 

نووری مالیکی، سەرۆکی هاوپەیمانیی دەوڵەتی یاسا و سەرۆکوەزیرانی پێشووتری عێراق لە دیوەخانی عەشیرەتێکی بەغدا ئاماژەی بە دۆخی عێراق کرد و رایگەیاند: "ئەو جەنگەی کۆمەڵێک وڵات تێیدا تێوەگلاوە، عێراقیش تێیدا کراوەتە ئامانج، بەڵام باوەڕم بە متمانەی گەلی عێراق هەیە تێیپەڕێنن.'' 

 

دەوڵەتی یاسا یەکێکە لە هاوپەیمانێتییە سەرەکییەکانی شیعە لەو هەڵبژاردنەدا، هەوڵدەدات لە بازنەی بەغدا و کۆمەڵێک پارێزگای دیکە کورسی بایی ئەوەندە کۆبکاتەوە بیکاتە خاوەنی قسەی یەکەمی دەستنیشانکردنی سەرۆکوەزیرانی داهاتووی عێراق، بەڵام بێ رکابەریش نییە چەندین لیستی دیکە رکابەری ئەو هاوپەیمانییە دەکەن، شیعە کاتێک سەرۆکوەزیران دیاری دەکات، دەبێت نەخشەی سیاسەتی دەرەوە و نێوخۆ دابڕێژێت، یەکێک لە ئەرکە سەرەکییەکانی لە پەیوەندییەکانی دەرەوەدا پەیوەندییە لەگەڵ ئەمریکا دواتریش وڵاتانی دیکەی ناوچەکە.

 

نووری مالیکی باسی پڕۆژەیاسای حەشدی شەعبی دەکات و بە نموونە دەیهێنێتەوە لەبارەی ئاڵنگارییەکانی بەردەم عێراق، مالیکی دەڵێت: "ئایا رازی بین کە عێراق لەنێو دۆخێك بمێنێتەوە لە دەرەوە دیزاینی حکومەتەکانی بۆ بکرێت، هەروەها وەزیرەکانی دیاری بکرێن لەگەڵ یاساکانیش؟، ویستمان یاسایەک دەربکەین، هەموو وڵاتان دژایەتیان کردین، هەڕەشەیان لێکردین ئەگەر ئەوە بکرێت سزادەدرێن، پێمانگوتن عێراق بڕیار دەدات نەک ئێوە، یاسای حەشدی شەعبی عێراق بڕیاری لەسەر دەدات، بەڵام بەداخەوە نوێنەرانمان لەوبارەوە لە ئاست بەرپرسیارێتی نەبوون.''

 

سەرۆکی هاوپەیمانیی دەوڵەتی یاسا دەشڵێت: "یەکپارچەیی عێراق لەژێر هەڕەشەدایە، لەکاتێکدا ئێوەی پاڵەوان پارێزگاریتان لە یەکپارچەیی عێراق کرد، پڕۆژەی سێ دەوڵەت بۆ عێراق لەسەر مێزە، نزیکە لە دابەشبوون، باکوور بۆ کورد، باشوور بۆ شیعە، رۆژئاوا و نێوەڕاستیش بۆ سوننە، بەڵام تاوەکو ئێستا شەرەفمەندان لە شیعە، سوننە، کورد رەتی دەکەنەوە و دەڵێن، عێراق دەبێ یەک دەوڵەت بێت.''

 

مالیکی ناوی هیچ لایەنێک و دەوڵەتێکی نەهێنا کە داوای ئەو دابەشبوونە بکەن و هەڕەشەیان لە عێراق کردبێ، باسی ئەوەشی نەکرد لە کورد کێ لەگەڵ یەکگرتوویی عێراقە، بەڵام پڕۆژەیاسای حەشدی شەعبی لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی عێراق پەسندنەکرا و رۆژی 28ـی 8ـی 2025 لە پەرلەمان کشێنرایەوە، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا و چەند کۆنگرێسمانێکیش هۆشداریان دا لە پەسندکردنی ئەو پڕۆژەیاسایە و بە 'گەڕاندنەوەی عێراق بۆ دواوە' ناویان برد.

 

رۆژی سێشەممە، 12ـی ئابی 2025، تامی برووس، گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەڤانی دا بە دیار کوردە، بەرپرسی نووسینگەی رووداوی لە واشنتن گوت: "دژایەتیی هەر پڕۆژەیاسایەک دەکەین لەگەڵ ئامانجەکانی هاوکاری و هاوبەشیی ئەمنیی دوولایەنەی ئێمەدا نەگونجێ و پێچەوانەی بەهێزکردنی دامەزراوە ئەمنییەکانی ئێستای عێراق بێ."

 

دیار نییە حکومەتی داهاتوو و پەرلەمان پڕۆژەیاساکە دەبەنەوە سەر مێزی گفتوگۆ یان نا، بەڵام ئەوە روونە ئەمریکا دژی ئەوەیە پڕۆژەیاساکە لە پەرلەمانی عێراق پەسند بکرێت.

 

 

بەپێی بەدواداچوونێکی رووداو، لیستە شیعەکان لەو هەڵبژاردنەدا فراوانتر و بە بەربژێری زیاترەوە دەچنە نێو رکابەری بردنەوەی کورسییەکان، ئەوان نزیکەی 20 قەوارە و لیستی سیاسییان هەیە نوێنەرایەتیی گرووپە چەکدارەکان دەکەن، بە هەموویانەوە نزیکەی دوو هەزار بەربژێریان هەیە کە دەکاتە یەک لەسەر چواری کۆی بەربژێرانی پەرلەمانی عێراق، رۆژی یەکشەممە کەتائیبی حیزبوڵڵا بە جۆرێک لە دڵنیاییەوە لەسەر نوێنەرایەتییان لە پەرلەمانی داهاتوو قسەی کرد و باسی هەڵبژاردنی سەرۆکی پەرلەمانی کرد کە پشکی سوننەیە، ناڕاستەوخۆ وەڵامی حەلبووسی دایەوە و رایگەیاند: "کەسی دووبارە نابێتەوە سەرۆکی پەرلەمان.''

 

حەلبووسی پێشتر لە بانگەشەی تەقەدوومدا ئاماژەی بەوە کردبوو، دەگەڕێتەوە پەرلەمان و ئەوانەی دووریان خستەوە "دەبێ لەوسەری دیوەخانەوە بە دەنگی نزمەوە بە رەزامەندی من قسە بکەن و دەیانخەمەوە قەبارەی خۆیان."

 

مشعان جبووری، سەرۆکی پارتی وەتەن یەکێک لە سەرکردەکانی هاوپەیمانیی "سقوورنا" کە هاوپەیمانییەکی عەرەبی سوننەیە قسەیەکی دیکە دەکات و دەڵێت: "ئەمە دوایین هەڵبژاردن دەبێت گرووپە چەکدارەکان بەشداریی تێدا دەکەن و سەردەمی کودەتا و تێکدان کۆتایی هاتووە."

 

جبووری کە کوڕەکەی لە هەڵبژاردن دوورخراوەتەوە لە بەعقووبەی دیالەوە رایگەیاند: "سەردەمی کودەتا کۆتایی هاتووە و تێکدان هیچ بەرهەمێکی نییە. عێراقێکی بەهێز و یەکگرتوومان دەوێت، نەک وڵاتێکی تائیفی. ئاڵوگۆڕی ئاشتییانەی دەسەڵات لە رێگەی سندووقەکانی دەنگدانەوە دەبێت.''

 

 

هەرچەندە سوننەکان 5 لیستی سەرەکییان لە هەڵبژاردن هەیە، ئەوانیش تەقەدووم، عەزم، سەروەری، تەفەوق و حەسم، بەڵام لە هەندێك خاڵدا هێشتا هاوبەشن، بەتایبەت لە بەدەستهێنانی پۆست و پلەکانی حکومەتی داهاتوو، هەروەها لە داوای کۆنتڕۆڵکردنی چەک بەدەستی دەوڵەتەوە.

 

خەمیس خەنجەر، سەرۆکی هاوپەیمانیی سەروەری لە نەینەوا داوای "دەرکردنی میلیشیا بێزراو"ـەکانی کرد لە موسڵ لەگەڵ داخستنی نووسینگە ئابوورییەکانی حیزبەکان لە پارێزگاکەدا.

 

خەنجەر دەڵێت:" نابێ قبووڵی بکەین، میلیشیای بێزراو لە نەینەوا بمێننەوە، نابێ رێگەبدەین نووسینگە ئابوورییەکانیان بمێنێتەوە و سەروەت و خێری موسڵ بدزن، خۆراکی خەڵکیش بۆ خۆیان ببەن، نابێ رێگەبدەین چیدیکە ببینە پاشکۆی ئەوانی دیکە.''

 

هەرچەندە دروشمی حیزبە سوننەکان بەرامبەر گرووپی چەکدار و لایەنە شیعەکان تووندتر بووە، بەڵام لەنێوخۆشیان رەخنەی تووند لە یەکدی دەگرن، ئەحمەد عەبدوڵڵا جبووری، کە ئەبو مازن ناسراوە و سەرۆکی پارتی جەماوەری نیشتمانیی سوننەیە، جارێکی دیکە هێرشی تووندی کردە سەر موسەننا سامەرائی، سەرۆکی هاوپەیمانی عەزم و دەڵێت: "گەندەڵە و سەرچاوەی تێکدانە لە عێراق، بەرەو ئاراستەیەکی نادیارمان دەبات.'' 

 

دەسەڵات و نوێنەرایەتیی گرووپە چەکدارەکان بووەتە پرسێکی گەرمی پێش هەڵبژاردن، ئەو لایەنانەی پێشتر زیانمەندی کار و کردەوەکانی ئەو گرووپانە بوون هۆشداری دەدەن لەوەی دەسەڵات و هەژموونیان زیاتر بێ لە حکومەت و پەرلەمانی داهاتوو، عومەر ئەلنیداوی، لێکۆڵینڤان و شارەزای کاروباری عێراق، هاوڕایە لەوبارەوە و دەڵێت: "دەوڵەتی یاسا و بەدر و عەسائیب و ئەوانی دیکە، کۆنتڕۆڵیان فراوان دەکەن لە پەرلەمانی عێراق، چونکە لەنێوان 2021 و 2023 دەنگیان نزیکەی دوو هێندە لێکرد لە کۆمەڵێک پارێزگا، بۆیە نوێنەرایەتییان گەورەتر دەبێ، ئەوەش رێگەیان بۆ دەکاتەوە بۆ تێپەڕاندنی یاساکان و کەمتر پشت بەستن و رێککەوتن لەگەڵ هاوبەشانیان.''

 

 

ئەگەر بۆ شیعە، هەڵبژاردن 'چارەنووسساز' بێ بۆ سەروەری و یەکپارچەیی عێراق، بۆ سوننەش دەسەڵات و پێگە و کەمکردنەوەی هەژموونی گرووپی چەکدار، بۆ کورد قۆناخی نوێ لە پەرلەمان و حکومەت و جێبەجێکردنی دەستوور و پەسندکردنی ئەو یاسایانەیە دەستوور داوایان دەکات، هەرچەندە بەرپرسانی هەرێمی کوردستان دابەشکاری بازنەکان و کورسییەکان بەپێی ئەو یاسایەی دانراوە بە 'ستەم' لە کورد دادەنێن و نوێنەرایەتیی کوردی لە پەرلەمانی داهاتوو کەمکردووەتەوە، بەڵام هێشتا لایەنە کوردستانییەکان هیوایان هەیە بتوانن لە خولی داهاتوو یاسا دەستوورییەکان و ئەو یاسایانەشی مافەکانی کورد دیاری دەکات دەربکەن.

 

رۆژی یەکشەممە، نێچیرڤان بارزانی جێگری، سەرۆکی پارتی داواکەی هەرێمی کوردستانی دووپاتکردەوە و رایگەیاند: "بۆ ئەوەی سیستمی فیدراڵی دروست ببێت، دەبێ سێ کار بکرێت، دەزگە پێویستییەکانی سیستمی فیدراڵی دروست بکرێن، یاسا پێویستییەکان دەربچن، یاسا مەرکەزییەکان بگۆڕدرێن بۆ یاسای فیدراڵی، ئەوە نەکرێت عێراق سەقامگیر نابێ، دەسەڵاتی دەستووری تێدا دروست ناکرێت.''

 

تەنیا سێ رۆژ  ماوە لە بانگەشەی  لیست و لایەنەکان بۆ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی عێراق، رکابەریییەکان تووندتر بوون شیعە هەڵبژاردنەکە بە چارەنووسساز لە ماوەی دوو دەیە دادەنێت، کورد و سوننەش چاویان لەوەیە خولی نوێی پەرلەمان و حکومەت خولی جێبەجێکردنی ماف و داواکارییەکانیان بێ.