رووداو دیجیتاڵ
لە جەنگدا هەمووان چاویان لە زیانە گیانییەکانە سەرەتا، کەمتر چاو دەچێتە سەر ئەو زیانە ئابوورییانەی رەنگە ژیانی هەزاران کەسی دیکە نزیکی مردن بکاتەوە. بەپێی خەمڵاندنە سەرەتاییەکان، لە 9 رۆژی جەنگدا، زیاتر لە 21 ملیار دۆلارە.
ململانێکانی نێوان هەردوو بەرەی جەنگەکە بەخێرایی پەرەیان سەند بۆ رووبەڕووبوونەوەیەکی سەربازیی راستەوخۆی بەرفراوان. دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا دوو هەفتەی بە دیپلۆماسی داوە، بەڵام ئاسۆیەکی روون نییە کە لەو دوو هەفتەیەدا جەنگەکە فراوانتر و وێرانکەرتر دەبێت، یان دیپلۆماسی دەیباتەوە و رێککەوتن دەکرێت.
زیانەکانی ئیسرائیل
تەنیا لە ماوەی 9 رۆژدا، کۆی تێچووی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان، زیانی ژێرخانەکان و پەککەوتنی ئابووری بە زیاتر لە 12.5 ملیار دۆلار دەخەمڵێندرێت. ئەگەر دۆخەکە بەم شێوەیە بەردەوام بێت، زیانەکان لە ماوەی 30 رۆژدا دەکرێت 48 ملیار دۆلار تێپەڕێنن، کە ئەوەش هەڕەشەیەکی جیدییە بۆ سەر سەقامگیریی ئابووریی ئیسرائیل.
خەرجییە سەربازییەکان: رێژەیەکی بەرزی خەرجکردن
بەرگریی ئیسرائیل لە هێرشە مووشەکییەکانی ئێران و هێرشە تۆڵەسەندنەوەکانی، تێچوویەکی دارایی زۆر قورسی لەسەر بووە. بەپێی خەمڵاندنەکان، خەرجیی سەربازیی رۆژانە لە نێوان 700 ملیۆن بۆ 800 ملیۆن دۆلارە.
خەرجی سەربازیی ئیسرائیل ئەم بوارانە دەگرێتەوە:
- سیستمەکانی بەرپەرچدانەوەی مووشەک (گومەزی ئاسنین، دەیڤیدس سلینگ، ئارۆ)
- ئۆپەراسیۆنەکانی فڕۆکە جەنگییەکان و هێرشی دوورمەودا
- لۆجستیک، سووتەمەنی و بانگکردنەوەی زیاتر لە 300,000 سەربازی یەدەگ
- کۆی تێچووی سەربازی لە 9 رۆژدا: 6.3 ملیار - 7.2 ملیار دۆلار
- پێشبینی بۆ 30 رۆژ: 21.0 ملیار - 24.0 ملیار دۆلار
وێرانبوونی ژێرخانەکان:
هێرشە مووشەکییەکانی ئێران زیانێکی زۆریان بە ژێرخانی شارە گەورەکانی ئیسرائیل گەیاندووە.
- رێهۆڤێت: تاقیگەکانی پەیمانگەی وایزمەن رووخاون. زیانەکەی (300- 500 ملیۆن دۆلارە).
- حەیفا: (100-150 ملیۆن دۆلار) زیان بە پاڵاوگەی نەوتی بازان و وێستگەکانی کارەبا گەیشتووە.
- بیرشیبا: ناوەندی پزیشکیی سۆرۆکا کراوەتە ئامانج (50- 70 ملیۆن دۆلار).
- باتیام و رامەت گان: زیاتر لە 70 باڵەخانەی نیشتەجێبوون زیانیان بەرکەوتووە، یان وێران بوون (نزیکەی 100 ملیۆن دۆلار).
- کۆی گشتیی زیانی ژێرخانەکان لە 9 رۆژدا: 620 ملیۆن – 990 ملیۆن دۆلار.
- پێشبینی بۆ 30 رۆژ: 2.07 ملیار – 3.30 ملیار دۆلار.
پەککەوتنی ئابووری: داڕمانی بازرگانییەکان، کار و گەشتوگوزار
- داخستنی بزنس و پەککەوتنی کار: رۆژانە نزیکەی 250-300 ملیۆن دۆلار زیان بەهۆی داخستنی شوێنەکان، ئاگاداریی هێرشی ئاسمانی و کێشەکانی کارکردن لە دوورەوە
- لەدەستدانی هێزی کاری یەدەگ: رۆژانە نزیکەی 270 ملیۆن دۆلار بەهۆی بانگکردنی زیاتر لە 300,000 کەسی کارکەر بۆ خزمەتی سەربازی.
- گەشتوگوزار و فڕۆکەوانی: هەڵوەشاندنەوەی زیاتر لە 80%ـی گەشتە ئاسمانییەکان؛ رۆژانە نزیکەی 25 ملیۆن دۆلار زیان لە کەرتی گەشتوگوزار، چێشتخانە و میوانداری.
- پەککەوتنی بەندەر و بازرگانی: کەمبوونەوەی کار لە بەندەرەکانی حەیفا و ئەشدۆد؛ رۆژانە نزیکەی 35-50 ملیۆن دۆلار.
- داڕمانی خواست لەسەر بەکاربردن: رۆژانە نزیکەی 50 ملیۆن دۆلار زیان بەهۆی کەمبوونەوەی چالاکیی کەرتی فرۆشتن و خزمەتگوزاری.
- کۆی گشتیی زیانی چالاکییە ئابوورییەکان لە 9 رۆژدا: 5.7 ملیار - 6.25 ملیار دۆلار و چاوەڕێ دەکرێت بۆ 30 رۆژ لەنێوان 18.81 ملیار - 20.85 ملیار دۆلار بووە.
کۆی کاریگەرییە ئابوورییەکان
پۆلێن خەمڵاندن بۆ 9 رۆژ پێشبینی بۆ 30 رۆژ.
- ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان: لە 6.3 - 7.2 ملیار دۆلار، 21.0 - 24.0 ملیار دۆلار
- زیانی ژێرخانەکان: 620 - 990 ملیۆن دۆلار 2.07 - 3.30 ملیار دۆلار
- پەککەوتنی ئابووری: 5.7 - 6.25 ملیار دۆلار 18.81 - 20.85 ملیار دۆلار
- کۆی گشتیی زیانەکان: 12.56-14.45 ملیار دۆلار 41.88 - 48.15 ملیار دۆلار
جەنگی ئێران و ئیسرائیل بەرامبەر جەنگی ئیسرائیل و حەماس
بۆ ئەوەی قەبارەی زیانەکان باشتر روونبکەینەوە، کاریگەریی ئابووریی جەنگی ئێستای نێوان ئێران و ئیسرائیل زۆر زیاترە لە ململانێکانی پێشوو، بەتایبەتی شەڕی ئیسرائیل و حەماس لە ساڵی 2023.
جەنگی ئیسرائیل- غەززە 2023 نزیکەی 28 رۆژ11–12 ملیار دۆلار 393–429 ملیۆن دۆلار/رۆژانە
جەنگی ئێران- ئیسرائیل 2025 9-30 رۆژ (پێشبینی) 12.56 ملیار (9- رۆژ) / 41.88-48.15 ملیار 1.40–1.61 ملیار دۆلار/رۆژانە
جیاوازییە سەرەکییەکان:
- جەنگی ئێران و ئیسرائیل ئاڵوگۆڕی راستەوخۆی مووشەکی لەگەڵ دەوڵەتێکی خاوەن سەروەری لەخۆدەگرێت، کە ئەمەش دەبێتە هۆی کۆکردنەوەی هێز و زیانێکی زۆر بەرفراوانتر.
- دامەزراوە ستراتیژییەکانی وەک پەیمانگەی وایزمەن، بەندەری حەیفا و ژێرخانی نەوت کراونەتە ئامانج.
- داخستنی ئاسمان، گەمارۆدانی بەندەرەکان و بانگکردنی بەکۆمەڵی هێزی یەدەگ، زیاتر لە شەڕی غەززە، کاریگەریی قووڵتریان لەسەر ئابووریی های-تێکی ئیسرائیل داناوە.
- لە رووی داراییەوە، تێچووی رۆژانەی جەنگی ئێران و ئیسرائیل زیاتر لە سێ هێندەی شەڕی ئیسرائیل و حەماس لە ساڵی 2023. لە ماوەی 30 رۆژدا، دەکرێت چوار هێندەی کۆی ئەو زیانە ئابوورییانە بێت کە لە شەڕی غەززەدا بەریکەوتن.
بە تێپەڕبوونی کۆی زیانەکان لە 12.5 ملیار دۆلار تەنها لە ماوەی هەفتەیەکدا و ئەگەری گەیشتنی بە 48 ملیار دۆلار لە ماوەی مانگێکدا، جەنگی ئێران و ئیسرائیل یەکێک لە قورسترین بارگرانییە ئابوورییەکانی سەردەمی جەنگی لە مێژووی ئیسرائیلدا تۆمار دەکات. جگە لە تێچووە راستەوخۆکان، جەنگەکە کاریگەریی لەسەر سەقامگیریی دارایی، متمانەی وەبەرهێنەران، تێڕوانینەکان بۆ مەترسیی قەرز و ئاسۆی گەشەی داهاتوو داناوە.
ئەگەر شەڕەکە بەم خێراییە بەردەوام بێت، داڕێژەرانی سیاسەتی ئیسرائیل رووبەڕووی ئاڵنگاریی گەورە دەبنەوە لە هاوسەنگکردنی پێداویستییە سەربازییەکان، خۆڕاگریی ئابووری و پلاندانان بۆ ئاوەدانکردنەوەی دوای جەنگ.
زیانەکانی ئێران
بە پشتبەستن بە داتا بەردەستەکان، پێوەرەکانی ململانێکانی رابردوو و خەمڵاندنی کەرت بە کەرت، کۆی گشتیی زیانە ئابوورییەکانی ئێران لەو ماوەیەدا بە نزیکەی 6.7 بۆ 9.8 ملیار دۆلاری ئەمریکی دەخەمڵێندرێت.
پەرەسەندنی شەڕەکە بە شێوەیەکی بەرچاو چالاکییە ئابوورییەکانی ئێرانی پەکخستووە. زیانە راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆکانی 9 رۆژی یەکەمی جەنگەکە بە سوودوەرگرتن لە داتا بڵاوکراوەکان، راپۆرتی مانگە دەستکردەکان، بەرزبوونەوە و نزمبوونەوەی نرخی نەوت و مۆدێلی ئابووری، کە لەسەر بنەمای پێکهاتەی بەرهەمی ناوخۆیی ئێران و نموونەکانی شەڕەکانی پێشوو داڕێژراوە.
وردەکاریی زیانە ئابوورییەکان: 6.7 بۆ 9.8 ملیارە
زیانی ژێرخان و پێگە ستراتیژییەکان
هێرشە ئاسمانییە فراوانەکانی ئیسرائیل هەر یەک لە دامەزراوە ئەتۆمییەکان، بنکە سەربازییەکان، سیستمەکانی رادار، کۆگاکانی مووشەک و دامەزراوە ئابوورییە سەرەکییەکانی ئێرانیان کردووەتە ئامانج.
زیانە خەمڵێندراوەکان بە بنەمای تێچووی دووبارە دروستکردنەوەی سامانی سەربازی-پیشەسازی، ژێرخانی پەیوەست بە پیشەسازی ئەتۆمی و زیانەکانی تۆڕی کارەبا لەنێوان دوو بۆ چوار ملیار دۆلاری ئەمریکیدایە.
زیانەکانی داهاتی هەناردەی نەوت
بەهۆی پەککەوتنی نزیکەی 20-30% لە هەناردەی نەوتی خاو (0.5 بۆ 0.75 ملیۆن بەرمیل لە رۆژێکدا) کە ئەگەر تێکڕای نرخی نەوتی خاوی برێنت بە 75 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک دابنێین، زیانی خەمڵێندراو لە ماوەی 9 رۆژدا 337.5 ملیۆن بۆ 506 ملیۆن دۆلاری ئەمریکی دەبێت.
تێچووی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان
لەسەر بنەمای تێچووی ستانداردی کۆکردنەوەی هێز لە کاتی جەنگ و ئاراستەکردنی مووشەک، تێچووی رۆژانەی خەمڵێندراو 50- 100 ملیۆن دۆلارە و کۆی گشتیی (9 رۆژ) 450 ملیۆن بۆ 900 ملیۆن دۆلاری ئەمریکی دەبێت.
خاوبوونەوەی ئابووری
بەهۆی پچڕانی کارەبا، دواکەوتنی گواستنەوە، پەککەوتنی هێزی کار و راگرتنی خزمەتگوزارییە گشتییەکان، زیانی خەمڵێندراو 500 ملیۆن بۆ یەک ملیار دۆلاری ئەمریکییە.
پەککەوتنی چالاکیی بازرگانی
لە 60%ـی کەرتەکانی بەرهەمی ناوخۆیی ئەو وڵاتە 50% یان زیانیان بەرکەوتووە، ئەگەر بۆ ماوەی 9 رۆژ زیانەکانیان بخەمڵێنین، ئەوا 3.4 ملیار دۆلاری ئەمریکی دەکات.
لێکەوتە ستراتیژییەکان
جەنگەکە کۆمەڵێک لێکەوتەی ستراتیژی هەبووە کە گرنگترینیان ئەمانەن:
ناجێگیریی بازاڕی نەوت: هەڕەشەکان لەسەر گەرووی هورمز بووە هۆی بەرزبوونەوەی 7%ی نرخی نەوتی جیهان، کە پێگەی ناوەندیی ئێرانی لە بازرگانیی وزەی جیهانیدا نیشان دا.
هەڵاوسان و دابەزینی بەهای تمەن: دراوی ئێران لە سەرەتای ساڵەوە زیاتر لە 50%ی بەهاکەی لەدەستداوە، ئەوەش هەڵاوسانی زیاتر کردووە.
خۆڕاگریی نیشتمانی لەژێر گوشاردا: بەئامانجگرتنی بەرفراوانی کەرتە ستراتیژییەکان ئاماژەیە بۆ هەوڵێک بۆ ئیفلیجکردنی توانای تۆڵەسەندنەوەی ئێران، لە هەمان کاتدا ئاسۆی بووژانەوەی درێژخایەنی ئابووری خراپتر دەکات.
لە کەمتر لە 10 رۆژدا، ئێران تووشی زیانی چەندین ملیار دۆلاری بووە. پێدەچێت ئەم ژمارانە بەرزببنەوە ئەگەر شەڕەکە بەردەوام بێت، یان ئەگەر توانای هەناردەکردنی نەوتی ئێران زیاتر کەمبکرێتەوە. کاریگەرییەکانی لەسەر دانیشتووانی ئێران لە رێگەی هەڵاوسان، پەککەوتنی کار و نائارامییەوە، رەنگە ببێتە هۆی تێچوویەکی کۆمەڵایەتیی کەڵەکەبوو کە لە خەمڵاندنە سەرەتاییە ئابوورییەکان زیاتر بێت.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و ههموو خزمەتگوزارییەکان بهكاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ